Foto's: Norbert van der Werff
In veel landen is het al heel normaal dat consumenten kunnen zien hoe het gesteld is met de hygiëne in bedrijven die voedsel verwerken, bereiden of verkopen. Nederland is gestart met een pilot met de kleuren van een verkeerslicht bij lunchrooms. Daarna wordt het openbaarmakingproces verder uitgerold binnen de overige horeca en volgen ook andere foodsectoren. Dat bleek tijdens het jubileumsymposium van de Houwers Groep.
EVMI achtergrond & analyse - Inspecties voedingsmiddelenbedrijven
Doel van de openbaarmaking van de inspectieresultaten is partijen binnen de voedselproductieketen transparantie bieden, zodat zij hun keuzes hierop kunnen baseren; een bijdrage leveren aan het vertrouwen in de overheid en in voedsel én het bevorderen van naleving van de voorschriften door bedrijven. Daarmee wordt dus niet alleen het belang van de consument gediend, maar ook dat van de bedrijven zelf, andere schakels in de keten en de overheid.
“De app van de horeca-inspectiekaart staat in de app-shop.” Projectleider openbaarmaking controlegegevens van de NVWA Tony Nolde maakte tijdens het symposium ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Houwers Groep, op 16 juni in Wageningen, duidelijk dat de voorbereidingen in volle gang waren.
Sinds 7 juli 2014 kunnen consumenten per lunchroom nagaan of de regels voor veilig voedsel worden nageleefd, uitgedrukt in een kleur. Groen staat voor lunchrooms die de regels goed naleven, oranje voor lunchrooms die problemen dienen op te lossen en rood voor zaken die onder verscherpt toezicht staan. De kleur wit is voor lunchrooms waar de NVWA geen recente controlegegevens over heeft. De beoordeling is te bekijken op nvwa.nl of via de app. De beoordeling hoeft dus niet te worden aangeplakt op de deur, zoals bijvoorbeeld in Engeland en ook hoeft geen verwijzing naar de inspectieresultaten te worden geplaatst op de website van het bedrijf zelf, zoals in Denemarken.
Toos Houwers benadrukte het belang van zonder afspraak op de stoep staan, omdat bedrijven zich anders voorbereiden op inspectie.
Zelfcontrole
De gegevens die openbaar worden gemaakt, komen uit drie verschillende bronnen. Een deel is afkomstig van reguliere door de NVWA uitgevoerde inspecties. Ook worden bedrijven beoordeeld via een zelfcontrolesysteem, waarbij een daartoe goedgekeurd inspectiebureau in opdracht van onderneming of formule controles uitvoert. De Houwers Groep doet zulke inspecties al sinds 2010, legde directeur Toos Houwers uit.
“In 2008 wilde de overheid met zelfcontrole een nieuwe richting inslaan. Toen hadden we daar ons eerste gesprek met de NVWA over en in 2010 waren we het eerste bedrijf dat werd erkend. Bij ‘groen’ melden we dat door aan de NVWA, wat betekent dat de NVWA geen reguliere inspecties meer uitvoert.”
Houwers benadrukt het belang van zonder afspraak op de stoep staan, omdat bedrijven zich anders voorbereiden op inspectie. “We komen altijd onaangekondigd, inmiddels weten onze klanten niet beter meer.” De inspecties richten zich op beheersing en borging van de processen met speciale nadruk op verbeterpunten. “Bedrijven kunnen bij ons in een digitale module real-time zien hoe het met de verbeterpunten staat.” Als een inspecteur gebreken constateert die ‘boetewaardig’ zijn, volgt altijd een herinspectie. Als de zaken dan niet in orde zijn gemaakt, raakt het bedrijf de groene status kwijt.
Veilig Voedsel Verklaring
Lunchrooms die niet als ‘wit’ op de app en site willen staan, kunnen op de website van de NVWA een Veilig Voedsel Verklaring downloaden. Door zo’n verklaring in te vullen, geven ze aan dat ze menen aan alle eisen te voldoen. Die verklaring wordt binnen 60 dagen gevolgd door een gerichte controle ter verificatie. De Veilig Voedsel Verklaringen vormen daarmee naast inspecties door de NVWA en zelfcontrole dus de derde informatiestroom voor de openbaarmaking van de controlegegevens.
Verkeerslicht
Projectleider bij de NVWA Tony Nolde erkende dat het altijd mogelijk is dat bedrijven die zich niet aan de voorschriften houden onder de radar blijven.
Volgens Nolde van de NVWA is gekozen voor een simpele indeling met de drie kleuren van een verkeerslicht en de kleur wit voor als er geen recente gegevens beschikbaar zijn. “We wilden geen lappen tekst, geen moeilijke woorden, maar een eenvoudig beeldmerk.”
Mensen zijn in staat dat op de juiste manier te interpreteren. “De consument mijdt oranje niet, maar vraagt zich wel af of het goed gaat met het bedrijf.” De angst van ondernemers voor een stigma is dan ook niet terecht. Bovendien krijgen bedrijven geen oranje voor onbelangrijke details én worden ze in de gelegenheid gesteld vóór publicatie de situatie te herstellen en dat binnen drie weken aan de NVWA te melden. Als de NVWA van oordeel is dat het probleem is verholpen, krijgt het bedrijf het predicaat groen. Anders gaat het verkeerslicht voor vier maanden op oranje en volgt herinspectie, net zoals nu op kosten van het bedrijf.
Rode bedrijven staan onder verscherpt toezicht. Waterdicht is het systeem niet. Nolde erkende dat het altijd mogelijk is dat bedrijven die zich niet aan de voorschriften houden onder de radar blijven, omdat slechts zo’n 20 procent van de bedrijven in een jaar wordt gecontroleerd. Dat betreft bedrijven waar geen klacht over binnenkomt en waar ook niet over wordt getwitterd. Arnout Fischer van Wageningen UR lichtte de informatiebehoefte van consumenten over voedselveiligheid toe. Hij verwachtte dat zo’n 40 procent van de consumenten geïnteresseerd is in de beoordeling. De helft daarvan kan worden gekenschetst als ‘heavy user’ van informatie over veiligheid.
Uitbreiding
De NVWA is de pilot gestart met bedrijven die bij de Kamer van Koophandel geregistreerd staan als lunchroom. Het gaat om eetgelegenheden die als hoofdactiviteit het serveren van de lunch hebben, dus niet een ijssalon, bakker, visdetaillist of slager met zitgelegenheid voor consumptie ter plekke. De NVWA heeft in februari circa 2000 lunchroomeigenaars een brochure gestuurd met uitleg over de procedure en de gegevens die de NVWA openbaar maakt. Bedrijven die geen brief hebben ontvangen, maar vinden dat ze ook in aanmerking komen, kunnen zich bij de NVWA melden.
De NVWA verwacht dat op korte termijn de gegevens van 20 tot 40 procent van de lunchrooms beschikbaar is. Dat moet groeien naar zo’n 80 procent. De NVWA gaat in september evalueren. Als het nieuwe systeem werkt, wordt geleidelijk uitgebreid met nieuwe groepen in de horeca, in vier of vijf stappen van zo’n 10.000 bedrijven. Daarna volgen ambachtelijke sectoren en retail.
Gifmeter
In 2006 werd al een begin gemaakt met de openbaarmaking van de controlegegevens op de website van wat toen nog de VWA heette. Gestart werd met de deelprojecten ‘verantwoord frituren in de horeca’ en ’residuen van bestrijdingsmiddelen op groente en fruit’.
Later zijn data over de hygiëne in ketens in de horeca, catering, supermarkten, bakkerijen, slagerijen en tankstations toegevoegd. Dat ging dus niet over individuele zaken, maar over formules. Daarna werd het lange tijd stil rond de uitbreiding van de openbaarmaking van inspectiegegevens.
Na de start van de publicatie in 2006 bleek dat de data amper werden bekeken door consumenten. Natuur & Milieu, Milieudefensie en Foodwatch gingen de gegevens wel gebruiken. Ze stellen jaarlijks de Gifmeter op, een ranglijst van de supermarkten met de meeste residuen op groente en fruit. Tot ongenoegen van retailers die stellen dat de residuen vrijwel altijd onder de norm blijven. De naam Gifmeter suggereert daarom ten onrechte dat de volksgezondheid in het geding is.
Naast Toos Houwers, Tony Nolde en Arnout Fischer spraken op het symposium Will Winnubst van Plus Supermarkten over zelfcontrole als managementtool en Roy Heetkamp van Cater Concept over kansen en bedreigingen in een veranderende markt. Illustrator Brecht Gerritse belichtte het gebruik van characters om een boodschap over te brengen.
[kader]Wat wordt openbaargemaakt?
De Horeca-inspectiekaart is een plattegrond, waarop de locatie van de lunchroom te zien is en de NAW-gegevens. Te zien is hoe het bedrijf presteert op het gebied van ‘juiste omgang met voedsel’, ‘hygiëne’ en ‘ongediertewering’. Het totaaloordeel wordt in een kleur weergegeven: groen als het bedrijf voldoet aan alle eisen, oranje als er één of meerdere overtredingen zijn geconstateerd en rood als er herhaaldelijk ernstige overtredingen zijn geconstateerd en het bedrijf onder verscherpt toezicht staat. Bij wit is er het afgelopen jaar geen inspectie geweest en zijn dus geen recente gegevens beschikbaar. Ook de bron waarop het oordeel is gebaseerd wordt vermeld, evenals een eventuele reactie van de lunchroom zelf.
Het openbaarmakingsproject is tot stand gekomen in samenspraak met stakeholders als Horeca Nederland, de Consumentenbond en VNO-NCW.[/kader]
Tekst: Norbert van der Werff