Er was in 2014 veel aandacht voor voedselfraude, met name door problemen in de vleessector. De overheid is voor stevig optreden. Minister Schippers wil voor overtredingen die met opzet of grove schuld zijn begaan een omzetgerelateerde boete in de Warenwet opnemen. De boete kan dan oplopen tot maximaal 81.000 euro. Bovendien wil de overheid de transparantie vergroten via openbaarmaking van inspectiegegevens.
EVMI achtergrond & analyse – Jaaroverzicht 2014
EVMI achtergrond & analyse – Recalls
Het gebrek aan transparantie hangt samen met de complexiteit van de keten. “Producten vinden hun oorsprong in de verste uithoeken van de wereld en de voedselketen is een uitgebreid en zeer vertakt netwerk geworden dat fragiel is en kwetsbaar voor fraude.” Dat zei prof. Saskia van Ruth in april bij de aanvaarding haar ambt als buitengewoon hoogleraar Voedselauthenticiteit aan Wageningen University.
Van Hattem
Slachterij Van Hattem moest in februari alle partijen vlees uit de handel halen die tussen 1 januari 2012 en 23 januari 2014 door het slachthuis waren verwerkt. Het bedrijf kon de herkomst en bestemming van het vlees niet staven met documenten en kon bovendien geen duidelijkheid geven over enkele tientallen paarden en pony’s. De NVWA vermoedde dat het paardenvlees was verwerkt in rundvleessnippers en andere producten en trok medio februari de vergunning van de slachterij in. Begin april werd de voortzetting van de slachtactiviteiten onder verscherpt toezicht weer toegestaan. Staatssecretaris Dijksma schreef in juli aan de Tweede Kamer dat 9 van de 512 afnemers te laat of onvolledig waren bij de melding aan de NVWA welke acties zij zouden ondernemen om producten van de markt te halen. In november werd Van Hattem failliet verklaard.
Vlees niet veilig
De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde in maart in het rapport Risico’s in de vleesketen dat in Nederland verkocht vlees niet veilig is. Door de hele keten heen is veel mis, stelt de Raad. Hygiëneregels worden vaak niet opgevolgd, door tijdsdruk of onkunde. Daarnaast komt fraude met vlees veel voor, waardoor onveilig vlees op het bord van de consument kan belanden.
Ook geïmporteerd vlees is niet altijd veilig. De voedselveiligheid is niet in elke EU-lidstaat gegarandeerd en steekproefsgewijze controles aan de buitengrenzen van de EU zijn te mager om de veiligheid van vlees uit niet EU-landen te garanderen.Volgens het rapport laat de NVWA onverantwoord veel steken vallen. Door voortdurende reorganisaties en bezuinigingen laat het toezicht te wensen over. Ook zijn de middelen te beperkt om effectief op te treden.
De Raad beveelt het kabinet aan om samen met de NVWA, bindende afspraken te maken met de vleessector om het niveau van voedselveiligheid structureel te verbeteren. Zo moet bijvoorbeeld de herleidbaarheid van producten beter worden. Naast certificering van bedrijven is het belangrijk dat afnemers onaangekondigde bezoeken brengen aan hun leveranciers om te verifiëren of zij werken volgens de afgesproken normen. Om fraude te bestrijden dient de NVWA samen te werken met andere opsporingsdiensten.
Normvervaging
Harry Paul
Eerder in maart had Harry Paul, inspecteur-generaal van de NVWA voedingsmiddelenfabrikanten, met name producenten van vlees en vleesproducten, een gebrek aan ethisch besef verweten. In het Financieele Dagblad sprak hij van normvervaging dat geleid heeft tot een ‘aantal ernstige ontsporingen’.
Branchevereniging FNLI noemde de uitspraken van Paul generaliserend. “De terechte grote aandacht voor fraudeurs en wetsovertreders, mag niet het beeld van de werkelijkheid vertekenen, waarin de grote meerderheid van bedrijven dag in dag uit alles in het werk stelt goed, veilig en betaalbaar voedsel op de markt te brengen.”
Naast Van Hattem kwamen er meer bedrijven in opspraak. Zo kreeg vleeswarenproducent Vion in april een boete van de tuchtrechter van 15.000 euro omdat dochter Encebe in 2012 eenmalig een partij varkensvlees ten onrechte als biologisch had verkocht. Staatssecretaris Dijksma schreef begin juli in een brief over het incident aan de Tweede Kamer ook over een andere overtreding van de onderneming. Encebe had in maart ten onrechte een product niet teruggehaald en was daarvoor door de NVWA beboet.
De openhartigheid van de staatssecretaris past in het beleid om duidelijk te maken dat de overheid bij voedselincidenten daadkrachtig optreedt. Vion stelde te betreuren dat er in de Kamerbrief “onnodig een verkeerd en ongenuanceerd beeld is geschetst rondom een administratieve procedurefout”. Volgens het bedrijf was er eigenlijk weinig aan de hand. Na monstername van een kleine partij droge worst was een te hoog Listeria-gehalte gemeten en Vion had na het ontvangen van de testresultaten van de monstername de partij direct teruggehaald bij het distributiecentrum. De producten hadden de consumentenmarkt dus niet bereikt.
Om de transparantie te vergroten is de overheid in juli gestart met de openbaarmaking van de inspectiegegevens van lunchrooms. Het is de bedoeling dat andere sectoren volgen.
Communicatie
Het CBL kondigde in juni aan dat retailers hun producenten van huismerken beter gaan controleren. Het moet duidelijk zijn waar alle ingrediënten van huismerkproducten vandaan komen. Behalve aan een transparantere keten, werken voedingsmiddelenbedrijven en retailers aan verbetering van de communicatie. Albert Heijn gaf aan zich te roeren in de discussie met consumenten over voeding. Door helder te communiceren over het eigen beleid en misvattingen op internet te weerleggen, wil de retailer het voedselvertrouwen van consumenten vergroten. Dat gebeurt via Twitter-account @albertheijn en door mee te discussiëren op het invloedrijke forum Foodlog, dat zich richt op foodprofessionals.
Meer incidenten
Er waren nog meer incidenten die het imago van de voedingsmiddelenindustrie schaadden. Zo was er begin februari veel ophef over L-cysteïne, een bestanddeel van broodverbetermiddel. Volgens het tv-programma Keuringsdienst van Waarde zou L-cysteïne in China worden gemaakt uit haren afkomstig van kapperszaken. De vereniging van Nederlandse fabrikanten van bakkerijgrondstoffen Nebafa ontkende dat de leden L-cysteïne van menselijk haar gebruikten.
Een maand daarvoor was Bakkersland onder vuur komen te liggen door de onthulling in Zembla dat het bedrijf in de zomer van 2013 brood had teruggehaald uit het distributiecentrum van een retailer omdat er mogelijk asbest op was terechtgekomen. Het asbest was afkomstig van de oude, industriële broodovens van het bedrijf.
Albert Heijn stopte in de zomer met de verkoop van de guacamole dip met slechts 0,7 procent avocadopoeder. Dat gebeurde nadat de Consumentenbond het product haar 'Wall of Shame' zette.
Tekst: Norbert van der Werff