De echte (meer)waarde van appels - e.a. fruit

11 mei 2022 Michelle Wijma

De lokale fruitteelt heeft het zwaar. Nieuwe toepassingen kunnen een flinke boost betekenen. Jerome Hendriks, hoogleraar neuroimmonologie, bestudeert gezondheidsbevorderende stoffen in appels. Een daarvan, florentine, springt eruit.

Als Jerome Hendriks appels koopt, checkt hij altijd eerst het etiket. “Ik wil alleen appels uit Nederland of België”, zegt de Nederlands-Vlaamse hoogleraar. “De lokale fruitteeltsector heeft het zwaar. Er is veel concurrentie uit het buitenland. Appels uit bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika worden hier verkocht voor lagere prijzen.” Onnozel, vindt Hendriks het. “De transportkosten en impact op het milieu zijn enorm. En er zijn zoveel goede en lekkere appels in Nederland en België.”

Om de fruitteeltsector een nieuwe impuls te geven, startte in 2020 het Nederlands-Vlaamse project ‘De waarde van Limburgs fruit’. Naast Universiteit Hasselt, waar Hendriks werkt als hoogleraar neuroimmunologie, zijn Brightlands Campus Greenport Venlo, Universiteit Maastricht, Brightlabs BV en Proefcentrum Fruitteelt betrokken.

Uit het project kunnen bijvoorbeeld nieuwe verdienmodellen voor telers komen. De focus ligt op nieuwe inzichten rondom de verschillende stoffen in Limburgs fruit, raskeuze, teelt, productontwikkeling en uiteindelijk de gezondheidswaarde voor de consument

MS en voeding

Een hoogleraar neuroimmonologie in een project over fruitteelt. Hoe zit dat? Na zijn studie biologie in Wageningen promoveerde Hendriks bij de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar hij onderzoek deed naar voeding en Multiple Sclerose (MS). MS is een chronische, progressieve, neurodegeneratieve ziekte. Door ontstekingsreacties ontstaat er door de jaren heen steeds meer schade aan de zenuwcellen.

MS tast specifiek myeline aan. Deze vettige stof vormt een beschermlaag om de zenuwcellen heen. Het lichaam kan de schade kan tot op zekere hoogte herstellen, maar uiteindelijk werken de zenuwen steeds slechter, waardoor neurologische stoornissen ontstaan zoals krachtvermindering, balansproblemen en vermindering van het zicht.

Hendriks: “Ik bestudeerde componenten uit voeding en keek of die een effect hadden in celkweekmodellen (cellen in een petrischaal, red.) waarin myeline-afbraak werd nagebootst. Ik was toen al verbaasd over hoe sterk de effecten soms waren.” Na zijn promotie verhuisde Hendriks in 2004 naar België om zijn onderzoek naar MS voort te zetten. De focus lag toen niet meer op voeding, maar het bleef hem mateloos interesseren.

Toen hij de kans kreeg om weer met levensmiddelen aan de slag te gaan, greep hij die graag aan. “Fruitsoorten en -rassen hebben gezondheidsbevorderende aspecten die we nog niet goed begrijpen. Wij kijken naar stoffen in fruit, al dan niet uit de regio, die mogelijk schade aan de zenuwcellen kunnen voorkomen of herstellen.”

Wonderstof?

Bij MS en vergelijkbare aandoeningen heeft onze afweer een belangrijke invloed op het ziekteverloop.
“Het immuunsysteem kan een dubbele rol spelen”, legt Hendriks uit. “Slinger je het systeem aan, dan kan de ontstekingsreactie die daaruit volgt flinke schade veroorzaken. Maar tegelijkertijd is het immuunsysteem belangrijk bij weefselherstel. Bij MS houdt dat in dat je de afbraak van de myeline om de zenuwcellen kunt vertragen via het immuunsysteem.”

Hendriks startte zijn onderzoek met een lange lijst componenten die in fruit zitten. “We hebben gekeken welke stoffen het immuunsysteem een bepaalde richting uitsturen. Weefselschade of -herstel? De stoffen die herstel induceerden, lieten we los op celkweekmodellen, om te kijken wat ze doen met de zenuwcellen.”

Eén stof sprong eruit: floretine. “We zagen dat floretine zowel de ontstekingsreactie kan onderdrukken, als het weefselherstel kan bevorderen”, vertelt Hendriks. Ook heeft het een direct effect in de hersenen. “Daar zitten specifieke cellen die de myelinelaag herstellen. Floretine zet deze cellen rechtstreeks aan het werk.”
De stof werkt dus op meerdere manieren die van invloed zijn op het herstel bij MS. “Of het ook zo werkt in menselijke hersenen weten we nog niet. Dat is een belangrijke volgende stap in het onderzoek.”

De resultaten van het onderzoek naar floretine zijn recentelijk gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Journal of Neuroinflammation. Tess Dierckx, eerste auteur van het artikel, promoveerde in maart 2022 op het onderwerp.

Samen sterk

Floretine is een flavonoïde, een groep stoffen die belangrijk is in de stofwisseling van planten en vaak zorgt voor de felle kleuren van fruit. Flavonoïden zijn bovendien sterke antioxidanten, wat betekent dat ze deeltjes wegvangen die cellen kunnen beschadigen. In de voedingsindustrie worden antioxidanten gebruikt als conserveermiddel.

Terug naar de appels. Daarin vind je floretine en ook andere antioxidanten voornamelijk in de schil. “De stoffen beschermen de appel tegen indringers die infecties veroorzaken, net als de huid dat doet bij mensen”, legt Hendriks uit. Voor een appel zijn de hoeveelheden van die stoffen precies goed, maar de concentraties floretine die de onderzoeker losliet op hersencellen, waren veel groter. “Maar in appels en ander fruit, en ook groente, zitten veel verschillende flavonoïden en die hebben allerlei effecten in het lichaam. Tel je al die concentraties bij elkaar op, dan zou dat best wel eens positief kunnen uitpakken.” Hendriks acht het niet ondenkbaar dat al die kleine effecten samen een grote impact kunnen hebben tijdens de tientallen jaren waarin een chronische ziekte ontstaat en verergert.

Struikelblokken en kansen

Wil je toch hogere concentraties, dan kun denken aan floretine-extracten uit appels, voor in voedingssupplementen bijvoorbeeld. Hendriks: “Extracten haal je meestal uit appels van mindere kwaliteit. En die zijn er steeds meer, want door klimaatverandering zien we vaker extreme weersomstandigheden, zoals droogte of vorst op de meest vreemde momenten.” Een nieuwe toepassing voor ‘mislukte’ appels is dus ook een impuls voor de fruitteeltsector.

In de volgende stap van het onderzoek gaat Hendriks in kaart brengen in welke Limburgse appelrassen de hoogste concentraties floretine zitten. “Er is nog wel een struikelblok”, zegt de hoogleraar. “Floretine en andere flavonoïden breken snel af en worden slecht opgenomen in de darmen. Om de stoffen naar de hersenen of andere organen te krijgen, moeten we ze bijvoorbeeld verpakken in een stof die de darmen wél goed opneemt. De farmaceutische wetenschap heeft daar gelukkig verschillende trucs voor.”

“Maar opname via de darmen is niet altijd noodzakelijk”, vervolgt de hoogleraar. “Flavonoïden zorgen namelijk voor een betere samenstelling van het microbioom, ofwel de bacteriën in de darmen.” Veranderingen in het microbioom zijn sterk gelinkt aan verschillende chronische aandoeningen. De bacteriesamenstelling in de darmen van mensen met MS ziet er vaak heel anders uit dan in mensen zonder MS. “Als we dat microbioom in de gewenste richting sturen, dan heeft dat veel invloed op het immuunsysteem en ziekteverloop.”

EVMI 3-22 Jerome Hendriks

CV Jerome Hendriks

2020 - heden: Professor Neuroimmunology, Universiteit Hasselt
2015 - 2019: Associate Professor Neuroimmunology, Universiteit Hasselt
2011 - 2015: Assistant Professor Neuroimmunology, Universiteit Hasselt
2004 - 2010: Postdoc-onderzoeker, Universiteit Hasselt
1999 - 2004: PhD-student, Vrije Universiteit Amsterdam
1994 - 1999: Studie Biologie, Wageningen University & Research

Altijd op de hoogte blijven?