Gekweekt kippenvlees: diervriendelijker, niet milieuvriendelijker

Kweekvlees wordt gepresenteerd als zowel diervriendelijker als milieuvriendelijker alternatief voor slachtvlees. Maar wat dat laatste betreft, gaat die vlieger lang niet altijd op.

Begin december vorig jaar liet Singapore als eerste land ter wereld kweekvlees toe tot de markt. Het Amerikaanse bedrijf Eat Just mag hier zijn ‘gekweekte’ kipnuggets verkopen. De Singaporese voedsel- en warenautoriteit heeft het product inmiddels goedgekeurd.

Het op de markt komen van deze kweekkipnuggets lijkt een belangrijke stap in het proces om minder dieren voor de slacht te fokken en op die manier ook het milieu minder zwaar te belasten. Dat de keuze daarbij op kip valt, is opmerkelijk. Het zogenoemde kweken van vlees, het in een bioreactor laten uitgroeien van enkele – in dit geval – kippencellen tot een klompje consumeerbaar vlees, is namelijk een dure aangelegenheid. Al is de productieprijs ten opzichte van de eerste kweekvleesburger flink gedaald.

Gekweekte burger

Op 5 augustus 2013 presenteerde kweekvleespionier Mark Post met zijn onderzoeksteam de eerste kweekvleeshamburger ter wereld. Los van wat onenigheid binnen het testpanel over de precieze smaak van de burger – waarbij de kweekvleesburger overigens helemaal niet slecht scoorde – bleek de prijs een flink obstakel: Posts burger kostte destijds niet minder dan zo’n € 250.000 per ons. Die prijs is dan ook de reden dat de meeste bedrijven die zich inmiddels bezighouden met het kweken van vlees, zich richten op rundvlees, dat veel duurder is dan kippenvlees.

Eat Just is bekend van zijn product Just Mayo. Deze mayonaise – al mag het product volgens sommigen niet zo genoemd worden – met eivervanger kwam in september 2013 op de markt. Het eivervangende ingrediënt in de mayonaise is een erwtensoort. Ook de kipnuggets van Eat Just bevatten plantaardige ingrediënten; de verhoudingen tussen gekweekt vlees en andere bestanddelen in de kipnuggets, zijn niet bekend.

‘Novel-foods op de markt brengen, vraagt Europese goedkeuring’

Kweekkip-recept

Om het kweekvlees te maken, neemt Eat Just een biopt met stamcellen van levende kippen. Deze stamcellen gaan vervolgens een bioreactor in. In een eerder stadium had Eat Just nog serum uit het bloed van levende, ongeboren kalveren nodig om het kweekvlees te laten groeien; inmiddels is dat niet meer nodig. Het bedrijf zegt nu een plantaardig medium te hebben. Dat gegeven op zich zou een grote doorbraak betekenen in de kweekvleesindustrie.

Ook Post gebruikte runderbloed voor zijn kweekvloeistof. Zijn kweekmethode verschilt op een belangrijk punt met die van Eat Just: Post werkt met gespecialiseerde spierstamcellen, terwijl Eat Just ‘gewone’ stamcellen gebruikt. Waar de spiercellen zich slechts vijftig tot zestig keer kunnen delen, kunnen ongedifferentieerde stamcellen dit in principe eindeloos doen. Je moet er dan wel genen aan toevoegen om de stamcellen aan te zetten tot het maken van spierweefsel.

Dat Singapore en Eat Just elkaar hebben gevonden voor het op de markt brengen van de kweekkipnuggets is niet heel vreemd. Een eerdere poging van Eat Just in 2018 om kweekvlees in Nederland op de markt te brengen, liep op niets uit. De NVWA stak er een stokje voor, omdat het op de markt brengen van ‘novel foods’ Europese goedkeuring vergt. En die goedkeuring laat meestal jaren op zich wachten. Ook de VS heeft kweekvlees nog niet op de markt toegelaten. Singapore daarentegen is een land dat circa 90% van zijn voedsel importeert. De komende jaren wil het meer zelfvoorzienend worden en een kweekvleesreactor in eigen land kan daarbij een belangrijke rol spelen. Overigens maakt de huidige reactor van 1.200 liter in eerste instantie alleen kleinschalige kweekvleesproductie mogelijk.

‘Er valt veel meer te winnen dan een emissiereductie’

Niet zo schoon

Kweekvlees draagt ook wel de naam ‘clean meat’, omdat het onder meer duurzamer zou zijn dan geslacht vlees. Voor de kweekkip gaat dat vooralsnog niet op, aldus het internationale onderzoekscentrum The Breakthrough Institute. Want hoewel gecultiveerd vlees waarschijnlijk beter voor het milieu is dan slachtvlees, verschilt dit sterk per soort vlees. Zo gaat dit vermoedelijk wel op voor rundvlees, maar niet voor het kippenvlees dat Eat Just vervangt.

Met andere woorden: je kunt je hamburger beter vervangen door een kipburger, dan door een kweekvleesburger. Recent onderzoek schat dat de CO₂-voetafdruk van gekweekt kippenvlees ongeveer drie keer hoger ligt dan die van ‘echt’ kippenvlees. Dat heeft te maken met de bioreactors waarin het kweekvlees groeit en de voedingsstoffen die vlees op kweek nodig heeft om te groeien. Dieren hoef je slechts te voeren met bijvoorbeeld gras; zij kunnen het voer vervolgens zelf verteren. Kweekvlees moet ‘gevoerd’ worden met suikers en aminozuren die bijvoorbeeld uit soja worden gehaald.

The Breakthrough Institute rekende voor wat er zou gebeuren als 40% van de Amerikanen – notoire vleeseters – kippen-, rund-, of varkensvlees in het dieet zou vervangen door kweekvlees. Het minder rundvlees eten zou leiden tot een reductie van maar liefst 94 miljoen ton aan CO₂-equivalenten, wat gelijkstaat aan het van de weg halen van 19,5 miljoen auto’s.

Voor varkens- en kippenvlees wordt het een ander verhaal. Uitgaande van de meest gunstige omstandigheden om varkens- en kippenvlees te kweken, zou dit in de varkensvleessector tot een reductie in CO₂-equivalenten kunnen leiden. Bij minder gunstige omstandigheden leidt het vervangen van 40% varkensvlees tot een toename van 40 miljoen ton uitstoot aan CO₂-equivalenten. Voor kip ligt dat getal zelfs op 170 miljoen ton. Uiteraard valt er nog veel meer te ‘winnen’ dan een eventuele reductie in CO₂-uitstoot. Dierenwelzijn is een veelgehoord argument en natuurlijk scheelt het ook heel veel grond: kweekvlees hoeft niet te grazen in de wei.

Elitaire kip

De kweekkipnuggets zullen – in eerste instantie althans – niet voor het plebs zijn: vorig jaar noemde Eat Just productiekosten van $ 50 per kipnugget. Die prijs ligt nu vermoedelijk lager, waarschijnlijk mede vanwege plantaardige ingrediënten die de productiekosten drukken.

Wel zijn inmiddels de eerste porties verkocht. Op Twitter verkondigde Eat Just-oprichter Josh Tetrick op 19 december trots dat vier kinderen en hun leraar de eerste vijf porties – er stond niet bij hoe groot een portie is – gekweekte kipnuggets hadden besteld, à 23 Singaporese dollars (ruim € 14). Of Eat Just hierbij daadwerkelijk winst maakt op een portie kipnuggets, quitte speelt, of er zelfs bij inlevert, blijft nog even giswerk. Het bonnetje verraadt tevens welk etablissement de kipnuggets verkoopt.