Plantaardig(er): ook gezonder?

De tweede dag van Food Technology wordt geopend door Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Met zijn talk, ‘Tijd voor een voedseltransitie in de voedingsindustrie,’ wil Seidell het publiek en de maatschappij als geheel prikkelen tot een vruchtbaar debat.

Voor ons vakblad Voeding Nu vroegen we diëtist Lobke Faasen naar de voordelen van een plantaardig eetpatroon. Want een plantaardig eetpatroon lijkt geschikt als duurzame interventie bij overgewicht, zeggen literatuur en experts. “De wetenschappelijke consensus is kraakhelder: eet meer plantaardig, minder dierlijk”, stelt diëtist Lobke Faasen.

Dat Nederland steeds plantaardiger gaat eten, zie je terug in de cijfers, de media en in de schappen van de supermarkt. De Richtlijnen goede voeding uit 2015, samengesteld door de Gezondheidsraad, opent er zelfs mee: ‘De kern van het advies is de aanbeveling om te eten volgens een meer plantaardig en minder dierlijk voedingspatroon’[2]. Ook binnen de landelijke overheid is er sprake van een eiwittransitie met oog op gezondheid en duurzaamheid. In de Nationale Eiwitstrategie (2018) beschrijft het minis­terie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) dat Nederland de zelfvoorzieningsgraad van nieuwe en plantaardige eiwitten dient te vergroten op een duurzame manier die bijdraagt aan de gezondheid van mens, dier en de natuurlijke omgeving. Een aandachtspunt hierbij is een gezonder en plantaardiger eetpatroon van de Nederlandse consument[3].

Whole Foods Plant Based

Een stap verder dan ‘minder dierlijk en meer plantaardig’ is een volledig plantaardig voedingspatroon. In dat geval kan een Whole Foods Plant Based (WFPB)-eetpatroon een goede optie zijn, gezien de gezondheids- én klimaatvoordelen. WFPB is namelijk minder belastend voor het milieu dan andere eetpatronen. Faasen: “Het Westerse voedingspatroon speelt een enorme rol in de klimaatcrisis. En klimaatverandering is waarschijnlijk de grootst mogelijke gezondheidsbedreiging die mensen bovendien wereldwijd treft.”

Eet je WFPB, dan ligt de nadruk op onbewerkte producten, met name volkoren graanproducten, peulvruchten, groente en fruit. Dierlijke producten (vlees, vis, eieren en zuivel) en bewerkte voedingsmiddelen met veel vet worden afgeraden. Volgens Faasen kan een WFPB-voedingspatroon succesvol zijn bij afvallen: “Gemiddeld genomen heeft een plantaardig voedingspatroon zoals WFPB een lagere caloriedichtheid dan een meer standaard westers dieet. Dat wil zeggen: je eet een relatief groter volume, maar een relatief lage hoeveelheid calorieën.”

Meerdere studies rapporteren gezondheidsvoordelen bij een WFPB-eetpatroon, zoals lagere cardiovasculaire mortaliteit[4], verlaagd risico van diabetes mellitus type 2[5] en verbetering van insulineresistentie[6]. Tijdens de BROAD-studie[7], een randomised controlled onderzoek, aten 65 deelnemers 12 weken lang volgens het WFPB-voedingspatroon. De onderzoeksgroep bestond uit volwassenen met obesitas, hart- en vaatziekten of diabetes. Een jaar na de interventie volgde een follow-up. De onderzoekers concludeerden dat er een groter gewichtsverlies was bereikt dan bij andere bekende interventies zonder energierestrictie en bewegingsvoorschriften.

Een WFPB-eetpatroon kan een significant effect hebben in het verlagen van de BMI, ook wanneer er intuïtief gegeten wordt tot verzadiging, suggereren meerdere studies[6][8]. Ruim de helft van de Nederlanders heeft matig tot ernstig overgewicht. Om de hoge prevalentie van overgewicht, obesitas en voedingsgerelateerde ziektes te verlagen, is onder andere het Nationaal Preventie-akkoord opgesteld en zijn voedingsrichtlijnen herzien. Ook worden er talloze onderzoeken gedaan naar afvallen. Desondanks blijven de cijfers juist groeien. Is een WFPB-eetpatroon interessant voor diëtisten als interventie bij afvallen?

Niet meer jojo’en

In haar praktijk begeleidt Faasen haar cliënten naar een volwaardig plantaardig dieet. Ze boekt goede resultaten. “Zo’n 2 op de 5 cliënten komt bij mij om gewicht te verliezen. Het jojo-effect, een veel voorkomend probleem bij afvallen, is bij hen zo goed als afwezig.”

In de BROAD-studie kwam het jojo-effect ook nauwelijks voor. Na de interventie van 12 weken bleven de deelnemers uit eigen initiatief volgens een WFPB-voedingspatroon eten. Het afvallen zette daarbij geleidelijk voort. Een jaar later bleek dat het gewichtsverlies bij de meeste deelnemers stabiel was.

Een knap resultaat, want veel studies over afvallen en diëten laten zien dat de resultaten op lange termijn bij de meeste mensen tegenvallen, vertelt Jaap Seidell, hoogleraar Gedragswetenschappen, Voeding en Gezondheid. “Eigenlijk hebben alle diëten een vergelijkbaar mislukkingspercentage. Dat komt doordat de begeleiding op de lange termijn niet intensief is. Daardoor verliezen mensen veel gewicht in het begin van een traject, maar vallen ze daarna door een gebrek aan begeleiding weer terug in oude eetpatronen.”

Volhouden

De resultaten bij een WFPB-voedingspatroon zijn dus veelbelovend, maar een volledig veganistisch eetpatroon is niet voor iedereen weggelegd, benadrukt Seidell. “De belangrijkste determinant bij gewichtsverlies is wat mensen het langste kunnen volhouden, en dat is per persoon heel verschillend. Eet de rest van je gezin bijvoorbeeld veel vlees en zuivel, dan wordt een plantaardig dieet lastig om vol te houden.”

De hoogleraar vervolgt: “Er zijn heel veel stromingen op het gebied van dieet, onder andere ook meer vlees. Heb je afvallen als doel, dan zijn bijna alle eetpatronen die afwijken van een gemiddeld Nederlands eetpatroon beter. De standaard bestaat voor veel mensen namelijk uit veel ongezond gemaksvoedsel en sterk bewerkte voeding. Het voedselaanbod is grotendeels ongezond, goedkoop en overal beschikbaar. Die prikkels leiden tot overconsumeren.”

Tegenwerking

Om de prevalentie van overgewicht te verlagen, moeten we daarom niet naar het individu kijken, maar vooral naar de maatschappelijke context, beamen zowel Seidell als Faasen. Er is te weinig politieke wil of maatschappelijke druk, aldus de hoogleraar. Hij vindt de aanpak onvoldoende. “Te veel gericht op het individu, en daarmee krijg je de prevalentie van overgewicht niet naar beneden.”

Volgens Faasen ligt een deel van de verantwoordelijkheid bij de richtlijnen en de instanties erachter. “Een groot probleem is wat ik noem de lobbycratie. Diëtisten-opleidingen richten zich bijvoorbeeld op informatie van het Voedingscentrum en dergelijke. Het Voedingscentrum is een instituut dat deels gefinancierd wordt door het ministerie van LNV, maar dit ministerie is er om economisch perspectief te geven aan de boer. Als het geld van dit ministerie naar het Voedingscentrum gaat, dan kun je je afvragen hoe on­afhankelijk dat nog is. Wees daar op zijn minst transparant over, vind ik.”

Verschuiven van focus

Volgens Faasen speelt de grote hoeveelheid aan (mis)informatie vanuit de voedingsindustrie ook een belangrijke rol. “De ene week staat in de krant dat zuivel slecht is, terwijl je de week erop leest dat je niet zonder kan. Bij twijfel denken mensen ‘ik weet het niet meer, ik doe maar wat’. Wat kan helpen, is als wij als beroepsgroep meer aan een kant gaan staan en zeggen: ‘we weten het zeker, meer plantaardig is beter’. Ik denk dat dit al door veel mensen erkend wordt, maar als ik zeg dat je echt zonder dierlijke producten kunt, dan gaan mensen wel een beetje stuiteren.” Faasen benadrukt dat de transitie naar een plantaardige levensstijl essentieel is, “niet alleen voor de gezondheid van mensen zelf, maar ook om klimaatverandering te tackelen.”

“Ik denk inderdaad dat de transitie naar meer plantaardig bij de beroepsgroep van diëtisten zou moeten horen”, vult Seidell aan. Volgens de hoogleraar heeft het beroep van diëtist baat bij een minder klinische insteek en moet de focus verschuiven naar gedrags­verandering. “Wat er moet veranderen aan een voedings­patroon is gemiddeld niet zo ingewikkeld” zegt Seidell. “Maar wat past nou goed bij iemand? En hoe kun je iemand daarin op maat begeleiden naar een gezonder en duurzamer eetpatroon op de lange termijn? Dat is echt de inbreng van de diëtist in de toekomst.”

Dit verhaal verscheen eerder in Voeding Nu.