Proceslijntje van HAK

Eind 2018 opende HAK in Giessen een gloednieuwe fabriek voor stazakken. De vergaand geautomatiseerde vul- en verpakkingslijn moest veel formaten en recepturen aankunnen. Het ontwerp was niet eenvoudig, en voor HAK een leerproces. ‘Producten gedragen zich anders dan gedacht.’

Een robot plaatst in één keer stazakken op een tray, die vervolgens lagen trays op elkaar stapelt en dan de autoclaaf ingaan. Aan de andere kant haalt dezelfde robot de zakken weer van de lagen trays. Deze sterk geautomatiseerde nieuwe productielijn staat model voor de ingrijpende transformatie die de Brabantse groenteverwerker doormaakt.

‘Vanouds produceren we seizoensgroenten en appelmoes in glas. Daarbij ligt de nadruk op kwaliteit en efficiëntie,’ zegt directeur Timo Hoogeboom van HAK. ‘Dankzij de nieuwe lijn hebben we een kennisvoorsprong opgebouwd op het gebied van grootschalige productie van groenten, peulvruchten en andere gerechten in stazakken. Innovativiteit is daarmee voor ons een belangrijke nieuwe competentie geworden. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de manier waarop ons bedrijf is georganiseerd.’

HAK heeft enkele jaren geleden gehoor gegeven aan de roep vanuit de retail om innovatieve producten en verpakkingen te bieden. ‘We hebben de mogelijkheden daartoe vergeleken. Nieuwe vormen in glas zijn niet eenvoudig te realiseren. In Scandinavië zijn peulvruchten in drankenkartons populair. Maar wij kwamen uiteindelijk uit bij stazakken – bekend als verpakking voor soepen – als aantrekkelijkste optie voor peulvruchten, groenten en maaltijden.’

Gerobotiseerd

Inmiddels liggen de stazakken van HAK al een aantal jaar in de winkel, met daarin enkelvoudige producten zoals kikkererwten, linzen en diverse andere peulvruchten maar samengestelde groenteproducten. Het bijbehorende productieproces werd voorheen uitbesteed. ‘Dat proces is minder eenvoudig dan het lijkt. De hoeveelheid benodigd vocht en de opweekeigenschappen bij enkelvoudige peulvruchten zijn cruciaal voor het eindresultaat. Bij elke partij en soort peulvrucht zijn die anders. We hebben veel onderzoek gedaan om tot de juiste procesinstellingen te komen.’

Al van begin af aan wilde HAK dit productieproces uiteindelijk zelf uitvoeren en beheersen Hoogeboom: ‘Op die externe vullijnen gebeurde nog veel handmatig. Dat is kostbaar en maakt nieuwe product-marktcombinaties minder snel rendabel. Wanneer wij een wens hebben en de externe partij zegt: “kan niet”, dan beperkt dat onze mogelijkheden. Nu we zelf de regie hebben, kunnen we technische oplossingen veel beter in lijn brengen met onze marketingwensen.’

Hak begon anderhalf jaar geleden met de ontwikkeling van hun eigen productielijn voor stazakken, en in september 2018 in gebruik werd genomen. Het resultaat is een vergaand geautomatiseerde en gerobotiseerde vul- en verpakkingslijn die nu werkt met drie verpakkingsvormen en 28 recepturen in 45 varianten.

Beeld: HAK

De juiste afstand

Volgens Hoogeboom kent de automatiserings- en robotiseringsgraad van de nieuwe stazakkenlijn zijn gelijke niet. Bij de realisatie werkten de engineers van HAK samen met een aantal leveranciers op het gebied van koken, mengen, vullen, detecteren & wegen, robotiseren, steriliseren (in een autoclaaf) en omverpakken.

Afvullijnen die verschillende maten verpakkingen aankunnen zijn er meer. Het geautomatiseerd palletiseren van omdozen komt ook vaker voor. Het innovatieve zwaartepunt van het proces zit hem vooral de handelingen die voor en na de autoclaaf plaatsvinden. ‘Het is erg bijzonder hoe de robots stazakken van verschillende maten uiterst nauwkeurig op een plaat voor de autoclaaf kunnen plaatsen en die na sterilisatie weer kunnen oppakken om ze in omdozen te plaatsen. De tussenafstand van de zakken moet precies goed zijn, want elk product moet in de autoclaaf dezelfde hoeveelheid warmte krijgen. Maar als je het eenmaal onder de knie hebt, kun je met een gerobotiseerd proces beter en voedselveiliger produceren dan met een handmatig proces.’

Het proces ziet er uiteindelijk anders uit dan anderhalf jaar geleden bedacht was. Geen enkele stap is op zichzelf uniek of gepatenteerd, maar het complete proces zoals dat er nu staat, bestond nog niet. Sinds de ingebruikname vindt een constant optimalisatieproces plaats en is opschaling voor steeds meer producten en productcombinaties in stazakken aan de orde. ‘Producten gedragen zich allemaal anders en ook anders dan gedacht. Maar inmiddels hebben we de kwaliteit en het tempo in zicht dat we vooraf voor ogen hadden.’
‘De lijn is via software van Baan en een Kwaliteits Informatie Systeem (KIS) volledig geïntegreerd met ons kantoor. Met SCADA in de lijn analyseren we zelf de data over dat productieproces: welke instelling is ideaal, hoe gedraagt een stazak zich tijdens de geautomatiseerde verwerking? Hoe houdt de inhoud zich kwalitatief? Die informatie moet je tot in detail beheersen en daarover leren we steeds meer. Daarom is het belangrijk dat het om eigen data gaat, waarover we zelf zeggenschap houden.’
De zakken komen normaal gesproken vochtig uit de autoclaaf, dus moeten ze eerst worden gedroogd voor ze verpakt worden in kartonnen dozen. ‘Al doende komt dan de vraag op: kunnen we dit aspect ook automatiseren? Kan dit samengestelde product van peulvruchten, groenten met saus ook op deze lijn? Inmiddels passen we veel meer complexe recepturen toe dan verwacht, zoals groenteschotels met grote stukken knapperige groente en saladeverrijkers.’

Beeld: HAK

Bedrijf verandert

De nieuwe, complexe lijn staat symbool voor het veranderingsproces dat HAK als geheel doormaakt. ‘Sperziebonen, water, met een beetje zout afvullen in glas: dat is qua receptuur betrekkelijk gemakkelijk. Nieuwe product-marktcombinaties en de daarvoor benodigde verpakkingsoplossingen hebben we via trial & error geïntroduceerd. Dat geldt zowel voor de technische als de marketingtechnische kant. Beide werken bovendien nauw samen binnen optimalisatieprocessen. Deze integratie van disciplines brengt naast grote mogelijkheden ook complexiteit met zich mee. Onze organisatie en het bedrijf als geheel veranderen sterk.’
Zo maken nieuwe, samengestelde eindproducten de aanvoer, opslag en verwerking ingewikkelder. ‘We krijgen meer verschillende verse producten binnen, meer verschillende gedroogde producten en daarnaast ook diepvries. Terwijl we begonnen met seizoensproducten komt er nu het hele jaar door een veelheid aan groenten bij ons binnen voor onder andere soepen, schotels en groentesauzen in verschillende combinaties en formaten. Het zou me niet verbazen als we het komende jaar van 28 recepturen naar honderd recepturen opschalen.’

Dat past volgens Hoogeboom bij de bedrijfsmissie, die er op is gericht de consument te helpen om meer groenten en peulvruchten te eten. ‘Omdat we in onze bonenschotels en curry's vooral groenten met veel eiwitten verwerken, leveren we nu vrijwel complete maaltijden. Daaraan hoeft de gebruiker alleen een koolhydraatcomponent toe te voegen. Vlees toevoegen kan, maar hoeft niet. Zo helpen we mensen ook om vaker een dagje geen vlees te eten.’

Nieuwe dynamiek

De overname van groenten- en koelversspecialist Peter van Halder in Den Bosch heeft Hak in 2017 het terrein van de foodservice binnengeloodst. ‘Met de stazakken sluiten we daar op aan door ook formaten van twee liter voor de foodservice-markt te introduceren. We springen als het ware van één dimensie met seizoensgroenten in glas naar drie dimensies nu. Glas is weliswaar nog tachtig procent van onze omzet, maar de stazakken en de foodservice met ieder tien procent zullen naar verwachting sterker groeien.’

De ontwikkelafdeling en business development zijn daarmee belangrijker voor HAK geworden. De verdere integratie van R&D met marketinginnovatie is een centraal thema. ‘Die integratie is nodig om in een vroeg stadium het marktpotentieel van nieuwe product-marktcombinaties te kunnen afwegen tegen de toenemende productie-complexiteit,’ geeft Hoogeboom aan. ‘We willen  toonaangevend blijven in stazakken. Het gaat daarbij niet zomaar om een nieuwe lijn, maar om een nieuwe dynamiek en bredere oriëntatie van het hele bedrijf.’