Slap door de suiker, of toch iets anders?

Een onverklaarbaar slap gevoel? Dat zou best eens idiopathische reactieve hypoglykemie kunnen zijn. Het is een raadselachtig fenomeen. Vroeger kwam het zo weinig voor, dat het verwaarloosbaar was. Nu lijken meer en meer mensen er last van te hebben, ook gezonde. Helaas is het niet te reproduceren in een gecontroleerde klinische setting.

Tekst: Huib Stam

De wereld van voeding en gezondheid is vol mythen, spookverhalen en onverklaarbare verschijnselen. Gratis doktersadvies doet het internet uitpuilen. Hypes en modes houden zich net als Disney-films vroeger aan de ‘magic cycle’ van zeven jaar: dan is er weer een nieuwe generatie beïnvloedbare gelovigen. Soms duikt er weer iets nieuws op, dat al lang op de loer leek te liggen.

Potjes-Engels

Een fenomeen dat weliswaar allang is beschreven in de wetenschappelijke literatuur, maar nog niets van zijn raadselachtigheid heeft verloren, is reactieve hypoglykemie. Ook wel genoemd, in potjes-Engels, ‘postprandial syndrome’, ‘idiopathic hypoglycemia’ of ‘late dumping’.

Het is het verschijnsel dat je je opeens, zonder directe aanleiding, slap, naar en trillerig gaat voelen. Je krijgt trek en slaap tegelijk, je lijkt wel stoned, komt niet meer uit je woorden en hebt geen energie meer. Je zweet zonder dat je het warm hebt en krijgt hartkloppingen. Zo maar, uit het niets. Terwijl je toch verder fit bent en geen ernstige metabole stoornissen (zoals diabetes) hebt. Een verband met iets dat je pas gegeten of gedronken hebt lijkt er niet te zijn.

‘Idiopathisch’ betekent: ‘zonder bekende oorzaak’ in medisch jargon. En hoewel je die term nog vaak tegenkomt, is toch wel duidelijk wat dat gevoel veroorzaakt. Diabetici, die hun bloedglucoseniveau netjes moeten reguleren met medicijnen zoals insuline, kennen de ‘hypo’ maar al te goed. Het is het verschijnsel dat het niveau van glucose daalt tot onder een bepaalde grens, en het orthosympatische zenuwstelsel reageert met door hormonen aangestuurde waarschuwingssignalen: trillen, zweten, hartkloppingen etc. Tegelijk wordt de spijsvertering stilgelegd, om niet nog meer glucose te gebruiken.

Hypo-gevoel

Bij diabetici daalt de glucosewaarde inderdaad onder een grens (<40 mg glucose per deciliter bloed). Maar bij ‘gezonde’ mensen meestal niet, terwijl het hypo-gevoel zich wel aandient. Dat is het raadselachtige. Het mechanisme is namelijk wel hetzelfde, maar de glucosewaarde daalt niet onder de ondergrens, wat zou duiden op diabetes of een andere kwaal, vaak van de lever.

Meestal doet het verschijnsel zich voor een paar uur na een maaltijd waarin veel koolhydraten zaten en bij (lichte) inspanning. De koolhydraten zijn enzymatisch afgebroken tot glucose, die in de dunne darm wordt opgenomen in de bloedbaan en zorgt voor een reactie van de pancreas voor de aanmaak van insuline. Diabetici die aan sport doen verlagen hun insuline-inname, vaak wel tot de helft, omdat de activiteit van de spieren veel glucose verbruikt en er dus minder insuline nodig is om het glucosepeil binnen de marges te houden.

Het handhaven van het niveau van glucose in het bloed is een van de fijnst afgeregelde systemen in het lichaam. Insuline en glucagon houden elkaar in evenwicht, glucosereceptoren in de hypothalamus meten het niveau en geven signalen aan het zenuwstelsel als er gecorrigeerd moet worden.

Dumping

Mensen met een maagverkleining kennen het verschijnsel ook, dan heet het ‘late dumping’. Dumping doet zich voor als er (bij afwezigheid van een maag) te veel voeding ineens in de dunne darm komt, maar dat is de acute vorm. De late dumping werkt net als bij anderen: er is te veel insuline in omloop, die te veel glucose naar de spiercellen brengt.

Uit het anekdotische bewijs (duur woord voor reacties op blogs) blijkt dat veel mensen reactieve hypoglykemie in verband brengen met snelle koolhydraten en dan in het bijzonder met suiker. Het fenomeen wordt vaak, maar ten onrechte, geïnterpreteerd als een soort vergiftigingsverschijnsel door suiker. Dan wordt het nare gevoel geweten aan een overdosis glucose of fructose. Maar reactieve hypoglykemie is niet direct een gevolg van veel suiker. Het is het gevolg van een ontregelde glucosehuishouding. Wat wel het resultaat van ongezonde voeding met veel suiker kan zijn.

Iedereen die last heeft van dit soort metabole gevoeligheden wordt geadviseerd een dieet te volgen met weinig snelle koolhydraten en dus ook met weinig suiker, om de insuline-aanmaak kort na de maaltijd (‘post prandiaal’) te matigen. Het is een van de aanwijzingen dat voeding met een lage glycemische lading te verkiezen is boven voeding met snelle koolhydraten. Zelfs uren na de maaltijd, als een onverhoedse overval, kan een verstoorde glucoseregulatie voor een heel akelig gevoel zorgen.

Geneesheren

In de huisartsenij is reactieve hypoglykemie een bekend en beschreven fenomeen. In 1989 verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde een (heerlijk streng) artikel van de geneesheren Zelissen en Erkelens. Het is een heel informatief stuk, vooral omdat het weergeeft hoe er destijds tegen het verschijnsel werd aangekeken. Maar ook wordt duidelijk dat het in een klinische situatie moeilijk is aan te tonen; bewijs ervoor ontbreekt tot op heden.

Dit concludeerden de auteurs destijds:
“Echte idiopathische reactieve hypoglykemie is zeer zeldzaam en de meeste personen bij wie men deze diagnose heeft gesteld, hebben geen stoornis in hun glucosestofwisseling. Gezien de bevinding dat een aanzienlijk deel van deze patiënten persoonlijkheidsstoornissen met een sterke neiging tot somatiseren heeft, moet de oorzaak van hun klachten wellicht eerder in deze richting en in hun psychosociaal functioneren worden gezocht.”

‘Een sterke neiging tot somatiseren’, met andere woorden: die mensen stellen zich aan.

Nu, dertig jaar later, is dat waarschijnlijk niet meer vol te houden. Niet alleen is het aantal mensen dat wel een ‘stoornis in hun glucosestofwisseling’ heeft sterk toegenomen (door de ‘diabesitasepidemie’), ook is de voeding veranderd en is het aandeel snelle koolhydraten daarin toegenomen. Een perfect storm voor reactieve hypoglykemie, niet zo idiopathisch meer.