Incasseren en doorgaan, voor en door de NVWA

5 april 2018

Op 7 december vorig jaar vond het allereerste Jaarcongres Voedselveiligheid in samenwerking met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) plaats, georganiseerd door Foodlog en SDU. Joost van Hilten was erbij voor het door SDU uitgegeven blad WAAR&WET dat onlangs het verslag bracht. Foodlog leverde recent het getekende verslag af bij de NVWA. Iedereen mag horen wat er gezegd werd. In december bracht Foodlog de speech van Jan Meijer van de NVWA. Zijn organisatie kwam onlangs naar buiten met een voor de pluimveesector nogal onflatteus rapport. De sector sloeg terug. Hoe maak je een eind aan zulk gedoe? Die vraag stelde het congres eind vorig jaar al.

Door Joost van Hilten - Foodlog

Met een nog nadreunende fipronil-affaire en, naar later bleek, de die middag opdoemende vogelgriep in Biddinghuizen, kon het niet anders zijn dan dat het doen en laten van de NVWA het Leitmotiv van deze dag zou zijn.

Wegbezuinigd, reorganisatie op reorganisatie, geen verruiming van budgetten, maar minder meer. Als je als land, regering, kamer en/of partij je eigen autoriteit afbreekt, kan het niet anders dan dat je een bijna niet te beheersen probleem creëert.

Waar gezag ondermijnd wordt of ontbreekt, is geloofwaardigheid het eerste slachtoffer.

Ondergraaf legaliteit en je kunt erop wachten dat legitimiteit al snel het slachtoffer wordt met alle verlies van vertrouwen als negatieve uitkomst. Gevolg in de media: de NVWA doet haar werk niet goed. Sterker nog, de NVWA faalt in haar controle- en toezichtstaken en -verantwoordelijkheid.

Als een wethouder van het overheidsgetrouwe Barneveld (een gemeente die zwaar getroffen werd door de fipronilcrisis) zegt dat ‘de overheid’ faalt in de afhandeling van een crisis, is het gezagsprobleem levensgroot aanwezig. Brei dat maar weer eens recht. Dat beeld schetste Dick Veerman (Foodlog) ter opening van het congres. Vervolgens kondigt hij ‘de stem van het gezag’ aan, de directeur Keuren van de NVWA, Jan Meijer.

Als de NVWA uitdeelt moet zij ook (kunnen) incasseren

Deze directeur en schrijver dezes hebben op z’n minst een ding gemeen: liefde voor de blues. Dat bleek toen Meijer het podium beklom, zijn handen om de microfoon vouwde en Van Morisson op de bluesharp begeleidde, zo niet accentueerde. Van the Man, de man die nooit lacht, gaf zijn Roll with the punches via YouTube ten beste. Waar ging dit in vredesnaam naartoe? Deze blues gaat over zaken die niet zo lopen als je zou willen. Wat te doen? Pas je aan de veranderingen aan en blijf bewegen in plaats van te ‘flippen’. Dat betekent dat je weet dat je klappen zult krijgen. Omdat je ook weet dat je niet door knock out zult winnen, zal je je tot je verdedigende rol moeten beperken. Stick to your role..... een boodschap die nog wel eens uit het maatschappelijke veld naar de NVWA afgegeven wordt.

Hoe komt dat nu toch allemaal? Nou, een paar voorbeelden: arseen in rijstwafels, cumulatieve residuen van gewasbeschermingsmiddelen op aardbeien en gojibessen, de manier van keuren in slachthuizen, fipronil in eieren, vegetarisch kipstuckjes, vogelgriep, massaal geruimde varkens, mest(fraude)controles. Het is niet goed of het deugt niet. Maar, is dat wel zo? Iedere enigszins gedegen analyse maakt duidelijk dat het niet volstaat om te constateren dat de NVWA af en toe wat ‘onhandig’ heeft geopereerd. Er lijkt toch meer aan de hand te zijn.

Goed nieuws is uiteraard geen nieuws, slecht nieuws is pas nieuws en dat zet mensen en organisaties in (ongewilde of onverdiende) genadeloze, publieke schijnwerpers. De NVWA hoeft niet zozeer verdedigd te worden als wel dat de positieve kant doorgaans onderbelicht blijft. Meijer geeft zijn publiek een lijstje met positieve aspecten van zijn organisatie.

Eerst nog even iets rechtzetten: Het is niet zo dat het budget van de NVWA de komende jaren structureel met 25 miljoen euro stijgt. Nee, er komt niks bij, er gaat minder af. De NVWA krimpt geen (oorspronkelijk voorgenomen) 300 FTE, maar ruim 100 FTE.

Een paar punches van de NVWA

  • De controle in en van slachthuizen is aanzienlijk strenger geworden. De hygiëne van het vlees, voordat het de koelcel in gaat, is aantoonbaar gestegen. In 2018 zullen de uitkomsten zowel generiek alsook per bedrijf met naam en toenaam gepubliceerd worden.
  • Veterinaire antibioticagebruik wordt met succes teruggedrongen.
  • Nederland i.c. de NVWA doet het zo goed en is zo zorgvuldig dat de exportmogelijkheden voor kalfsvlees naar de USA verruimd worden.
  • In de haven van Rotterdam en op Schiphol zijn 80 medewerkers continu bezig met importcontroles.
  • Succesvolle handhaving van het rookverbod in de horeca. De gezondheidswinst is enorm. Die resultaten rechtvaardigen de ruim 22.000 rookinspecties.
  • De ‘paardenvleesaffaire’: de rechter veroordeelde Willy Selten tot 2,5 jaar cel. En in 2016 moest hij aan de curator, na een civiele procedure, nog eens een miljoen euro betalen. Jan Fasen, vleeshandelaar te Breda, moest krachtens rechterlijk vonnis de Staat 2,6 miljoen euro betalen, omdat hij paardenvlees uit Argentinië als halal geslacht rundvlees verkocht.

Die paardenvleesaffaire staat natuurlijk niet op zichzelf. Er zijn allerlei vormen van voedselfraude en die vorm van criminaliteit is van alle tijden. Als je aan goedgelovigheid geld kunt verdienen, zijn er altijd wel een paar handige sodemieters die daar gebruik van maken en zullen blijven maken.

Uit deze voorbeelden (en er zijn waarachtig nog wel meer te geven) die Meijer hier opsomt, mag duidelijk zijn dat het bij de NVWA om meer draait dan voedselveiligheid. Het gaat ook om volksgezondheid in brede zin, dierenwelzijn, plantgezondheid, het tegengaan van overbevissing, exportbelangen en vooral, eerlijkheid in de handel.

Meijer blikt kort terug op de fipronil-affaire. Op 31 juli 2017 waarschuwt de NVWA consumenten eieren met specifieke eicodes niet te eten. Controle op en vervolgens vernietiging van mogelijk verdachte eieren vindt, op noodzakelijk uitgebreide schaal, plaats. Op 1 augustus liet de plaatsvervangend I-G NVWA zich op de tv verleiden tot de uitspraak: “Als je tot zondag zonder eieren kan leven, dan zou ik dat aanraden.” Dat had hij beter niet kunnen zeggen. Blijft toch de vraag: als je in een crisis als deze, technisch gesproken, effectief optreedt, maar communicatief zeer onhandig, geeft dat i.c. dan niet een structureel NVWA-probleem weer?

De vraag waarover men zich bij dit congres buigt of dient te buigen is of en hoe de NVWA het beste met de zich voordoende problemen kan omgaan.

Waar alles mee staat of valt, is het moreel kompas van de ondernemers (vrij naar Harry Paul, de vorige Inspecteur-generaal van de NVWA).

“Van mij mogen we het hebben over de kwaliteit van het toezicht van de NVWA. Maar het staat of valt het met wat je als ondernemer zelf doet. Je moet, om het een tikkeltje zwaar te zeggen, die certificaats- en kwaliteitseisen verinnerlijken. Noem het wat mij betreft het morele kompas. Als dat niet functioneert, wordt het lastig om missers achteraf te corrigeren. In winkels kijk ik graag rond. Van sommige aanbiedingen denk ik: dat kan gewoon niet, dat is onder de kostprijs. Waar is dan je verantwoordelijkheid? Waar je op bedacht moet zijn, zijn sluipende processen, meestal verwaarlozing of uitholling. Wat nu fraude is, was misschien nog niet zo lang geleden wel acceptabel. De vraag is of je die verschuiving bijtijds onderkent.”

Met andere woorden, verantwoordelijkheid begint bij jezelf. De NVWA kan fraude, misbruik en oneerlijkheid in de handel niet voorkomen. Dat mag dan ook niet van haar verlangd worden. Controle en toezicht kunnen per definitie geen eindverantwoordelijkheid dragen.

Aan het einde van de dag rapporteerden de deelsessieleiders (omwille van beknoptheid, hier geen verdere informatie over de inhoud van deze sessie, hoe boeiend ook). Laat ik de aanbevelingen, suggesties, kritische noten en andere opmerkingen omwille van het overzicht, puntsgewijs weergeven:

  • Eerst en vooral: het bedrijfsleven is als eerste verantwoordelijk voor de voedselveiligheid. Het belang van de NVWA is de (bescherming van) de volksgezondheid. Deze werelden zijn hier en vandaag het speeltoneel. Ieder speelt zijn rol en krijgt zijn deel (vrij naar Joost van den Vondel). Maar houd je dan ook aan die rol! De NVWA is geen adviesorgaan, althans zegt dat niet te zijn, maar blijkt – bijvoorbeeld bij stallenbouw – wel ‘advies’ te geven.
  • NVWA-eigen regels, gidsdocumenten e.d. zijn geen wet. De wetgeving is nationaal of van de EU.
  • Het is dan ook vaak niet duidelijk waar de NVWA-variabelen/-parameters vandaan komen. Het zou handig zijn om te weten waar men precies aan toe is. De toetsingscriteria zijn lang niet altijd transparant.
  • Als het om de rechtsbescherming van de burger/het bedrijfsleven gaat, in de verhouding tot bestuursorganen van andere EU-landen, is SOLVIT beschikbaar (d.w.z. als je nog niet naar de rechter gestapt bent). Alleen, deze club is vrijwel onbekend bij ‘het grote publiek’. Een naar het schijnt gedegen, zij het traag (EU-ambtelijke molens) oplossend vermogen gaat gepaard met even zo grote onbekendheid. De NVWA zal slechts schoorvoetend op deze mogelijkheid wijzen en SOLVIT doet zelf ook niet al teveel publicitaire moeite. Het mandaat, en daarmee het probleemoplossend vermogen, van SOLVIT lijken uiteindelijk dan ook niet zo ruim bemeten te zijn. De stap naar een advocaat is toch sneller gemaakt en de procedure – bij de rechter, dat dan weer wel – lijkt daarmee eerder, al dan niet vruchtbaar, in behandeling genomen.
  • NVWA: wees transparant en voedt de maatschappij op tot mondige consument en verantwoordelijke producent. De vraag is of de NVWA zich deze taak moet of kan aanmeten. De onderliggende wens is duidelijk: grotere openheid.

Meijer wil dan ook op zoek naar gesprek, dialoog met zijn relevante omgeving. Met beperkte capaciteit, dat dan wel... De kritische vraag is hoe dat dan gestalte zou moeten of kunnen krijgen.

We zitten in een vliegtuig, dat staat niet stil op de grond en er is veel onbegrip over het toestel, de koers en de bestemming. Moeten we landen en opnieuw beginnen? Nee, is het antwoord, we moeten leren met risico’s omgaan. Onderkennen, analyseren en af en toe een stoot voor je kop krijgen. Incasseren dan maar. 'Roll with the punches’ en dat geldt waarachtig niet alleen voor de NVWA.

Veerman stelt de zaal de vraag wie met een positiever gevoel over de NVWA de deur uitgaat dan waarmee men deze ochtend binnengekomen is. De meerderheid steekt de vinger op. Die slag van deze dag is gewonnen. De niet gestelde en dus ook niet beantwoorde vraag is of ‘de NVWA’ deze dag met een positiever gevoel verlaat. Dat weten we dus niet...

Samenvattend biedt de dagvoorzitter de NVWA de volgende punten aan:

  • zorg voor integraal risk assessment;
  • werk dat uit in voor alle betrokkenen relevante en kenbare onderdelen;
  • stel vast wat in het publieke belang is; en
  • bepaal de daarbij behorende rollen en taken en houd je daar dan ook aan.

Middel en uitkomst: open overleg in zowel het publiek als privaat belang. Al het getoonde en besprokene werd op zeer aansprekende en aanstekelijke wijze ‘verstript’ en samengepakt in een meterslange tekening. Ieder kon zijn of haar eigen lering daaruit trekken.

Dit verslag verscheen in print in WAAR&WET, maart 2018, nummer 2 van jaargang 8; het werd licht bewerkt voor publicatie op Foodlog.

Altijd op de hoogte blijven?