Hoewel ondernemers gewend zijn om te gaan met onzekerheid komen momenteel wereldwijd veel risico’s en onzekerheden bij elkaar. Dat kan een verlammende werking hebben op de economie en samenleving, waardoor voedselzekerheid, duurzaamheid en leefbaarheid in het geding komen. Dat zei persoonlijk hoogleraar Risk management in food supply chains prof.dr. Miranda Meuwissen in haar inauguratierede op 12 april aan Wageningen University & Research. “Teveel onzekerheid werkt verstikkend.”
Risico's
Risico nemen hoort bij ondernemen en ondernemers zijn zich daar goed van bewust. Het omgaan met die onzekerheid kent echter grenzen. Als er teveel risico’s bij elkaar komen, zoals nu wereldwijd aan de hand is, kan er een omslagpunt worden bereikt naar een vorm van economische en maatschappelijke futloosheid.
“Een teveel aan risico’s leidt tot stress in het bedrijfsleven, waardoor bedrijven stoppen met investeren, innovaties hun weg niet meer vinden naar de praktijk en jonge ondernemers überhaupt geen bedrijf meer willen starten”, zegt prof. Meuwissen in haar rede ‘Risk management in food supply chains – Towards sustainable and risilient solutions’. En een teveel aan risico’s werkt naast een effect op de bedrijfsvoering, nadelig door bij de ondernemer als persoon en in relaties. Onzekerheid belemmert en verstikt.”
Wereldwijde onzekerheid
Prof. Meuwissen schetst de grote mate van onzekerheid in de wereld op dit moment. Extreme weersomstandigheden, zoals overstromingen of droogte, brengen oogsten in gevaar. “De magere opbrengst van een slechte oogst wordt niet meer gecompenseerd door hogere prijzen, omdat landbouwproducten van elders in de wereld worden gehaald,” verklaart ze. “En door gespannen geopolitieke verhoudingen, zoals nu met Rusland en de VS, zijn grenzen voor langere tijd dicht, waardoor tekorten of juist overschotten kunnen ontstaan vanwege het ontbreken van import of exportmogelijkheden.”
Daarnaast zijn bedrijven gemiddeld steeds groter en meer gespecialiseerd op een enkel product, stelt prof. Meuwissen. “Ondanks schaalvergroting in de landbouw, blijven landbouwbedrijven kleine spelers in de gehele voedselketen met forse voedselverwerkers en supermarkten. De regie op bijvoorbeeld de prijsvorming, ligt daarbij in handen van de grote spelers.”
Kansen voor ondernemers
Nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen echter de kleine ondernemers, zoals de miljoenen boeren in Afrika en Azië, meer mogelijkheden verschaffen om risico’s aan te pakken. In Oost-Afrika experimenteren kennisorganisaties en boeren met apps die teeltadviezen geven, bijvoorbeeld over zaaien. Ook zijn het bedrijfsmanagement of risicoprofiel in kaart te brengen via precisielandbouw waarbij veel data worden verzameld. Met name kleine agrarische bedrijven hebben baat bij de mogelijkheden om producentenorganisaties of coöperaties op te zetten. “De vele kleine stemmen geven opgeteld meer slagkracht en afstemmogelijkheden, zodat aanvoer naar afnemers en de daaraan gekoppelde prijzen stabieler worden,” aldus prof. Meuwissen.
Beslissingen met onzekerheden
In haar onderzoek richten prof. Meuwissen en haar medewerkers zich onder meer op hoe ondernemers bij veel onzekerheid beslissingen nemen, welke ondernemingen gevoelig zijn en hoe een kantelpunt wordt bereikt. Daarnaast doet zij onderzoek naar mogelijkheden om risico’s te verminderen, bijvoorbeeld door preventie vooraf of slimme schade-afhandeling achteraf. Een ander onderzoeksthema betreft de opties die er zijn als de risico’s echt te groot worden en er geen bedrijfseconomische oplossingen meer zijn. Hoe ziet de weg naar transitie, d.w.z. de verbreding of verandering van de bedrijfsactiviteiten eruit, waarbij bijvoorbeeld wordt ingezet op meerdere inkomstenbronnen. Dat kan bijvoorbeeld door het verkorten van ketens (directe verkoop), of bij opkomende economieën, door initiatieven vanuit de overheid.