Beeld: Eurofins
De biofilm, het dark web van de levende natuur van waaruit onwenselijke en ziekmakende micro-organismes steeds weer de kop op steken. Voor een producent betekent de aanwezigheid van een biofilm altijd problemen. Eurofins helpt niet alleen biofilms op te sporen, maar adviseert ook hoe ze te bestrijden.
Een biofilm is een laagje van micro-organismes die zich door middel van zelfgeproduceerd slijm aan een oppervlak vastgehecht hebben’, begint Frank de Bok, projectleider microbiologie bij Eurofins. ‘Dit slijm vormt een hardnekkige beschermlaag waarin micro-organismes goed zijn afgeschermd tegen ongunstige omgevingsfactoren, zoals droogte en desinfectiemiddelen. Reiniging en desinfectie zijn daardoor vaak niet voldoende om onwenselijke en mogelijk gevaarlijke micro-organismes volledig te elimineren uit productieprocessen.’
Biofilms kunnen overal in het productieproces voorkomen. ‘Er zijn altijd wel plekken waar je niet goed bij kunt komen en die je daardoor dus ook niet goed kunt schoonmaken. Denk bijvoorbeeld aan snijmachines, gehaktmolens en tumblers. Die kun je vaak niet geheel uit elkaar halen. Op contactoppervlakken waar je niet bij kunt komen, kunnen voedingsresten en vuil zich ophopen en dan ontstaan er biofilms. Ook op plekken die je wel goed kunt bereiken, kan zich een biofilm vormen wanneer je niet goed reinigt en desinfecteert.’
Verwijderen
‘Producenten schakelen ons vaak in wanneer ze tegen problemen aanlopen. In een van de laboratoria van Eurofins is dan bijvoorbeeld vastgesteld dat het aantal bacteriën of gisten in hun product te hoog is. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Wellicht is er een besmetting van de grondstoffen. Dat kunnen we uitsluiten door die grondstoffen dan ook te testen in onze laboratoria. Wanneer een besmetting vanuit de grondstoffen is uit te sluiten, is vrijwel altijd een biofilm de oorzaak. We zien dat relatief vaak bij geconserveerde producten die je kunt pompen, zoals sauzen en pasta’s. Daarin verwacht je geen hoge aantallen micro-organismes aan te treffen. Als dit wel gebeurt, is dit bijna altijd te wijten aan een biofilm, ergens in het proces waarmee de vloeistofstroom in contact komt.’
De aanwezigheid van een biofilm vermoeden is één ding. Die verwijderen is iets anders. ‘Biofilms zijn in principe goed te verwijderen door grondig schoon te maken. Het probleem is echter dat de biofilm zich op moeilijk of niet bereikbare plekken in het productieproces bevindt. Reiniging en desinfectie bieden in zulke gevallen weinig soelaas. De slijmlaag beschermt de bacteriën, die daardoor niet goed zijn te bereiken. Bovendien vormen biofilms een uitstekend milieu voor het ontwikkelen van resistentie tegen reinigings- en desinfectiemiddelen.’
Risicobeheersplan
Wat producenten moeten doen om de biofilm te bestrijden, hangt af van de situatie. ‘Het beste resultaat verkrijg je door schoon te maken. Dus fysiek de biofilm te lijf gaan door te schrobben of te schuren. Maar dat lukt niet in alle gevallen. Bijvoorbeeld wanneer je apparatuur niet uit elkaar kunt halen; of wanneer dit te kostbaar is, omdat de productie dan een tijdlang stil komt te liggen. Het eerste wat producenten meestal doen, is grondiger reinigen en eventueel ook met hogere concentraties en alternatieve desinfectiemiddelen. In veel gevallen biedt dit echter slechts tijdelijk soelaas. Het lukt meestal niet om de biofilm op die manier geheel te verwijderen. De biofilm kan weer aangroeien en opnieuw voor problemen zorgen. Alert blijven en goed schoonmaken zijn daarom van groot belang.’
De biofilm komt meestal aan het licht wanneer er te hoge aantallen micro-organismen in producten of halffabricaten worden aangetroffen. ‘Producenten gaan dan vaak zelf al op zoek naar de mogelijke oorzaak van het probleem.’ Eurofins Food, Feed & Water Testing Netherlands kan daarbij helpen. In eerste instantie kijken consultants van het bedrijf mee met de producent. De consultants, die gedetacheerd zijn bij bedrijven, helpen bij het implementeren van kwaliteitsstandaarden en het opzetten van een risicobeheersplan.
‘De consultants hebben kennis van de processen, weten wat de wettelijke eisen zijn, waar de risico’s zitten en kunnen klanten daarom ook goed adviseren in geval van problemen die veroorzaakt worden door biofilmvorming. Ook wanneer het gaat om schoonmaken en desinfectie. Zo nemen ze onder meer het reinigingsschema onder de loep en kunnen ze samen met de producent bepalen waar de biofilms zich in het proces bevinden. Ze kunnen eventueel ook monsters nemen voor de klant en die laten onderzoeken in de laboratoria van Eurofins.’
Projectmatige aanpak
In uiterste gevallen stelt een projectleider microbiologie van Eurofins een projectmatige aanpak voor. Soms kan het helpen als bekend is welke soort(en) micro-organismes de problemen veroorzaken. Die informatie kan helpen de biofilms op te sporen en te bestrijden. ‘Wanneer je weet welke micro-organismes je moet bestrijden, en of dit een of meerdere soorten zijn, dan kun je je methode daarop aanpassen voor een zo goed mogelijk resultaat. Niet elk micro-organisme is op dezelfde manier te bestrijden.’
‘De projectleiders microbiologie hebben een aantal moleculaire technieken tot hun beschikking waarmee ze vragen kunnen beantwoorden voor de klant. Bijvoorbeeld om te bepalen of de problemen steeds door dezelfde stam van een micro-organisme veroorzaakt worden. Ze kunnen die technieken ook inzetten om te beoordelen of er pathogene micro-organismes in een biofilm aanwezig zijn en in hoeverre die gevaarlijk zijn voor de consument. Zo helpt Eurofins producenten biofilms op te sporen en te bestrijden. Dat is cruciaal voor de producent: niet alleen voor de portemonnee, maar ook voor de volksgezondheid.
Eurofins Food, Feed & Water Testing
- Munsterstraat 9
- 7418 EV Deventer
- Tel: +31 (0)888310330
- www.eurofinsfoodfeedtesting.nl