Bioplastics: de stand van zaken na het Plastic Pact

1. 9 april 2019, door Mark IJsendoorn
2. 0 reacties

In februari presenteerde staatssecretaris Van Veldhoven het zogenoemde Plastic Pact. Tientallen bedrijven committeerden zich aan ambitieuze recyclingdoelstellingen om de planeet te redden. Slecht nieuws voor biobased plastics, want omdat die op dit moment lang niet allemaal gerecycled worden, staan ze de recyclingambities in de weg. Hoe zit het nu met bioplastics en wat is de toekomst?

‘Slechte timing,’ grapt Caroli Buitenhuis wanneer we bij haar aanschuiven voor een gesprek over biobased plastic. In de ambities van het Plastic Pact, dat door bijna de gehele Nederlandse voedselindustrie is getekend, speelt biobased plastic immers nauwelijks een rol. Er wordt hoog ingezet op recycling en op een verlaging van het aandeel van plastic in verpakkingen, biobased of niet. Als alternatief voor fossiele materialen lijkt van planten gemaakt plastic langzaam uit de duurzame gedachten van het verpakkende bedrijfsleven te verdwijnen.

Als consultant en verpakkingsdeskundige bij Green Serendipity houdt Buitenhuis zich al jaren bezig met hernieuwbare materialen, en ze is een bekend voorvechter van bioplastics. ‘We moeten heel ver vooruit gaan kijken,’ beweert Buitenhuis. ‘Zijn we nu de juiste keuzes aan het maken voor de toekomst? We willen niet over vijftig jaar terugkijken en denken: dit hadden we echt anders moeten aanpakken.’ Ze maakt er geen geheim van welke keuze zij de juiste vindt: inzetten op biobased plastics. De ambitie om te gaan minderen met plastic is in haar ogen onrealistisch. ‘We gaan alleen maar meer plastic nodig hebben. Dat worden in de eerste plaats vooral fossiele plastics en het is goed dat we dat meer gaan recyclen. Maar volledig circulair zal het nooit worden; de kwaliteit van recyclaat gaat snel achteruit. Op een gegeven moment moeten we wel biomassa gaan inzetten.’

Karen van de Stadt, verpakkingsdeskundige bij het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken, stelt dat we allemaal wel geneigd zijn te denken dat het een goed idee is om over te gaan op biobased omdat je dan van fossiel af kan stappen. ‘Op de lange termijn is dat zeker zo. Maar nu zijn we nog vooral een recyclingeconomie aan het opzetten. De volgende stap is dat we naar een circulaire economie willen, en daar zijn we nog lang niet. Grondstoffen willen we zo veel mogelijk hergebruiken, of dat nu biobased is of fossiel.’

Biobased in de afvalstroom

De nadruk die het KIDV legt op hergebruik van grondstoffen, heeft ermee te maken dat aan het composteren van biologisch afbreekbare kunststoffen nog haken en ogen zitten. Biologisch afbreekbare verpakkingen zijn in principe afbreekbaar in industriële composteerinstallaties als ze aan de juiste norm voldoen. In de praktijk is dat vaak niet het geval. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, breken ze ook niet af in de natuur. Officieel moeten ze bij het restafval, waarmee te worden verbrand. Vaak belanden deze plastics echter in de verkeerde afvalstroom, waardoor ze de kwaliteit van het recyclaat kunnen beïnvloeden.

‘Er zijn sorteermogelijkheden die niet worden benut,’ beweert Buitenhuis. ‘Biobased materiaal als PLA zou gewoon uitgesorteerd en gerecycled kunnen worden, maar het gebeurt niet. Er zijn ook al ontwikkelingen en pilots om zo'n tachtig verschillende plastics, waaronder bioplastics, goed te kunnen scheiden. Op termijn zou elke soort plastic technisch gezien met het PMD (plastic, metaal, drankverpakkingen, red.) ingezameld kunnen worden.’

Van de Stadt beaamt dat het technisch mogelijk is om bioplastics te scheiden en recyclen, maar volgens haar ligt het probleem elders. ‘PLA is goed recyclebaar, maar het wordt niet veel gebruikt op de markt. Het is te duur voor sorteerbedrijven om op zo’n klein stroompje te sorteren. Er wordt op allerlei manieren gekeken hoe je dat wel kunt doen, maar op dit moment zou dat de maatschappij te veel geld kosten. Nieuwe technologieën helpen daar niet per se bij. Het is vooral een logistiek probleem.’

Ja, het is een kleine stroom, maar dat komt door keuzes vanuit het bedrijfsleven, zegt Buitenhuis. Ze laat een plastic saladebak zien, waar steeds meer Nederlanders kant en klare maaltijden uit consumeren. ‘Dit is 80% gerecycled PET. In principe prima. Maar in de toekomst het zou ook van gerecycled PLA gemaakt kunnen worden.’

Soorten biobased plastic

Het reeds genoemde PLA (polymelkzuur) is een van de weinige biobased plastics die voor verpakkingen in de voedingsmiddelenindustrie worden gebruikt. Het is een thermoplastisch polymeer dat wordt gemaakt van plantaardige grondstoffen uit bijvoorbeeld suikerriet of maiszetmeel. Het wordt al gebruikt bij versproducten, bijvoorbeeld in broodfolies en fruitbakjes. Maar het heeft zo zijn tekortkomingen. Doordat het een ademend materiaal is, draagt het weinig bij aan de houdbaarheid van een product. En door de hoge waterdoorlaatbaarheid van PLA is het bovendien moeilijk om er koolzuurhoudende dranken in te verpakken.

Waar volgens Van de Stadt meer kansen liggen zijn de materialen bio-PET en bio-PE. ‘Daar zit op dit moment het grootste aandeel biobased plastics in de voedingsmiddelenindustrie. Dat is de makkelijkste overstap omdat het maken, gebruiken en afdanken van de verpakking gelijk is aan fossiele plastics.’ Beide soorten bioplastic kunnen dus gewoon gerecycled worden met fossiel PET en PE. Bio-PE wordt gemaakt van grondstoffen uit suikerriet en is volledig biobased, maar is wel wat duurder dan fossiel PE. Bio-PET is voor zo’n 30% biobased. Slechts een van de bouwstenen van het materiaal, ethyleenglycol, wordt uit suikerriet gewonnen.

Veel meer is er niet. Althans, voorlopig, want zowel Buitenhuis als Van de Stadt kijken uit naar nieuwe soorten plastic. ‘Die hebben we echt nodig,’ zegt Buitenhuis. ‘Bijna alle verpakkingen die we nu gebruiken bestaan uit minimaal drie lagen van verschillende materialen. Dat zorgt voor de nodige barrières. De vraag is of we die drie lagen niet kunnen vervangen door één laag van een nieuw materiaal. Als zo’n materiaal er komt, zou het gebruik ervan kunnen worden geremd omdat het niet recyclebaar is in het huidige systeem.’

Ook het KIDV zit op zo’n nieuw materiaal te wachten. Van de Stadt laat geregeld de term PEF (polyethyleenfuranoaat) vallen, en dit lijkt haast de heilige graal onder de plastics. ‘Het zou een betere variant zijn van PET, met bijvoorbeeld een betere barrière voor gassen en andere gunstige eigenschappen. En volledig biobased.’ Maar dit materiaal zal niet overmorgen beschikbaar zijn. Op dit moment is het chemiebedrijf Avantium bezig met het opschalen van de productie van PEF, en uit hun worsteling blijkt wel hoe lastig het is om dit bioplastic op commerciële schaal te produceren. Plannen voor een grote fabriek in Antwerpen werden afgelast omdat partner BASF na vertragingen de handen van het project aftrok. Voorlopig overweegt Avantium dan ook een markt te zoeken die van kleinere schaal is dan die voor verpakkingsplastic.

Wat is duurzamer?

Intussen moet het bedrijfsleven wel flink aan de bak om het afvalprobleem te lijf te gaan. Maar het is de vraag of de ambities van het Plastic Pact wel haalbaar of zelfs wenselijk zijn. Als er 20% minder plastic gebruikt moet worden, wat komt er dan bijvoorbeeld voor in de plaats? ‘Hier en daar zou je minder verpakking kunnen gebruiken, maar meestal gaat dat ten koste van de houdbaarheid en zorgt het voor voedselverspilling,’ zegt Buitenhuis. ‘Er zullen andere materialen worden gebruikt die niet per se duurzamer zijn. Je ziet dat al rondom het Europese verbod op single-use plastic. Rietjes, bordjes en bekertjes zullen we weer van papier gaan maken. En dat is geen gerecycled papier.’

Bovendien is wel duidelijk dat de recyclingketen nooit volledig circulair zal worden. Zo neemt de kwaliteit van gerecycled plastic volgens Buitenhuis snel af en kan gerecycled PE vanwege de voedselveiligheid niet meer gebruikt worden in voedselverpakkingen. ‘We zijn er nog lang niet,’ benadrukt ook Van de Stadt. Als we toch zo veel blijven verbranden, is het dan niet heilzaam om dat met uit biomassa gewonnen materiaal te doen?

Tegen biobased plastic wordt vaak ingebracht dat productie daarvan landbouwgrond in beslag neemt. ‘Voedsel staat altijd voorop. We moeten geen bioplastics gaan maken van producten die ook nodig zijn om de bevolking te voeden,’ zegt Buitenhuis. ‘Maar er is ook veel braakliggende grond waar niks verbouwd kan worden. Kijk bijvoorbeeld naar braakliggend terrein nabij industrieterreinen of Schiphol. Daar wordt nu al olifantsgras gezaaid, wat weer biomassa oplevert die je kunt gebruiken. Ook kun je kijken naar reststromen uit bijvoorbeeld de aardappelverwerking of papierindustrie.’ Toch heeft ook zij het vooral over suikerriet en zelfs suikerbieten. Nederlandse suikerbietentelers, die worstelen met de grote hoeveelheid goedkoop suiker op de markt, kijken al met een schuin oog naar de bioplasticindustrie als nieuwe afzetmarkt. Het verlies van voedselproducerende landbouwgrond blijft dus een reëel gevaar.

Wat is duurzamer, biobased plastic of gerecycled plastic? Het blijft voorlopig een lastig te beantwoorden vraag. In feite zal het antwoord per product verschillen. Buitenhuis en Van de Stadt zijn het in grote lijnen met elkaar eens. ‘Recyclen moeten eerst. Daar moeten we nu met z’n allen aan werken,’ vindt ook Buitenhuis. ‘Maar we moeten ons niet blindstaren op de afvalfase. We moeten zorgen dat we de deuren niet dichtgooien voor nieuwe materialen.’ Voor Van de Stadt zijn nieuwe materialen een goede optie voor de lange termijn, maar is het tot stand brengen van circulariteit van groter belang. ‘Als je iets biobased maakt en het vervolgens verbrandt, ben je niet op weg naar een circulaire economie. Je moet efficiënt omgaan met wat je gebruikt, welk materiaal dat ook is.’